Rabobank waarschuwde onlangs dat de prijzen in de
Nederlandse supermarkten de komende maanden nog eens 5 tot 10 procent kunnen stijgen
voor ze stabiliseren. En we hoeven ons geen illusies te maken: in België zal
dat niet anders zijn. De voedselprijzen kunnen wereldwijd nog fors stijgen. Laat
ons even naar het totaalplaatje kijken.
Kort nadat Rusland
Oekraïne was binnengevallen, bereikte de nauwlettend gevolgde voedselprijsindex
van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) zijn hoogste
geregistreerde niveau, waardoor de consumentenprijzen over de hele wereld
werden opgestuwd. In het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld stegen de prijzen van
veel alledaagse artikelen veel sneller dan de inflatie, waarbij brood en eieren
in het jaar tot december beide met 18% stegen en die van melk met 30%.
Dergelijke stijgingen
bedreigden de voedselzekerheid, vooral in lage- en middeninkomenslanden die
voor granen en plantaardige oliën sterk afhankelijk zijn van Oekraïne en
Rusland. Dat zijn veel landen in Afrika en Azië, die in 2021 95% van de
tarwe-export van Oekraïne voor hun rekening namen (ongeveer een tiende van het
wereldaanbod).
Dit leidde tot veel speculatie
in de media over de mogelijkheid van komende hongersnoden. Maar bijna een jaar
na de invasie is de FAO-voedselprijsindex teruggekeerd naar het niveau van voor
de invasie.
Waarom is de druk op de
prijzen afgenomen en wat zijn de vooruitzichten voor het komende jaar? Je kunt de
voedselmarkt niet los van COVID bekijken. Veel mensen in de energie- en
voedingsindustrie waren te ziek om te werken of konden dit niet doen vanwege
pandemische beperkingen, waardoor de voorraden onder druk kwamen te staan. Toen
de wereld openging en de vraag begon te stijgen, stegen ook de voedsel- en
energieprijzen.
Dit maakte mensen
bijzonder kwetsbaar voor de gebeurtenissen die zich in februari van vorig jaar
in Oekraïne afspeelden. Toen de oorlog eenmaal begon, piekte de inflatie van de
voedselprijzen omdat de markten onzeker waren over de vraag of de productie en
de export zouden worden getroffen en hoe de wereldwijde toeleveringsketens zich
zouden aanpassen.
De graanexport van
Oekraïne werd hervat nadat in juli een VN-deal tot stand was gekomen om een
humanitaire corridor door de Zwarte Zee te creëren. Het hielp ook dat de
tarweoogst groter was dan verwacht, ook al bleven in grote gebieden rond de
frontlinie de oogst op het veld staan. Veel van de mais in Oekraïne is ook niet
geoogst, ook omdat het droogproces energie-intensief is en de boeren moeite
hadden om de hogere prijzen voor het oogsten te betalen. Over het algemeen
daalde de graanexport van Oekraïne in 2022 met ongeveer 30% op jaarbasis.
Rusland is normaal
gesproken een nog grotere exporteur van tarwe dan Oekraïne en voorziet in
ongeveer 15% van de wereldvraag. Het is moeilijker om te zien wat er met deze
voorraden is gebeurd omdat de Russen stopten met het verstrekken van gegevens,
maar het beleid van Moskou om alleen met “bevriende” landen om te gaan,
zal zeker ook de beschikbaarheid voor veel landen hebben beïnvloed.
Landen die sterk
afhankelijk zijn van Oekraïens/Russisch graan zijn gedwongen elders te gaan
shoppen. Jemen en Egypte hebben bijvoorbeeld meer graan geïmporteerd uit India
en de EU, en daarvoor hogere prijzen betaald dan normaal moesten betaald worden.
Extra druk op boeren heeft
de wereldwijde voedselvoorziening verder onder druk gezet. De kunstmestprijzen
zijn de afgelopen twee jaar enorm gestegen. Rusland, een belangrijke
wereldwijde leverancier van kunstmest, heeft aanzienlijke voorraden aangelegd
voor binnenlands gebruik. Elders hebben hogere energieprijzen de productie
onder druk gezet. In het VK heeft de grootste stikstofkunstmestfabriek de
productie in 2022 opgeschort en in andere Europese landen gebeurde hetzelfde.
De gemiddelde meststofprijzen voor Britse boeren zijn nu 18% hoger dan in de
winter vóór de invasie van Oekraïne, en 66% hoger dan twee jaar geleden.
Extreem weer in de
zomer van 2022 was een ander probleem, met onder meer hittegolven en droogte in
Noord-Europa, Amerika en China, overstromingen in Pakistan en droogte in
Argentinië. Irrigatie is moeilijker geworden in gebieden die van extra
bevloeiing afhankelijk zijn, terwijl in Europa door droogte de aanvoer van
gewassen voor veevoer en de oogst van gras voor kuilvoer is verminderd. De
vlees- en groenteprijzen zijn daardoor gestegen.
Volgens het
Wereldvoedselprogramma van de VN is het algemene effect van inflatie, oorlog en
extreem weer dat de toegang tot voedsel voor veel mensen over de hele wereld
beperkt is. Het aantal mensen dat te maken heeft met ernstige
voedselonzekerheid is sinds het begin van de oorlog met 20% gestegen. En het
ziet er niet naar uit dat deze trend op korte of middellange termijn doorbroken
zal worden.