De huidige perfecte storm van megabedreigingen is nog
gevaarlijker dan wat in de jaren zeventig of dertig van vorige eeuw gebeurde,
zegt Nouriel Roubini. Dr. Doom bracht deze boodschap in het Zwitserse Davos op
het World Economic Forum.
Een groot aantal onderling verbonden ‘megadreigingen’
brengen onze toekomst in gevaar. Terwijl sommige hiervan al lang in de maak
zijn, zijn andere relatief nieuw. De hardnekkig lage inflatie van de
prepandemische periode heeft plaatsgemaakt voor de te hoge inflatie van
vandaag. Langdurige stagnatie – voortdurend lage groei als gevolg van een
zwakke totale vraag – is geëvolueerd naar stagflatie, doordat negatieve totale
aanbodschokken worden gecombineerd met de effecten van een ruim monetair en
fiscaal beleid.
Waar ooit de rentetarieven te laag of zelfs negatief
waren, stijgen ze nu te snel, waardoor de financieringskosten stijgen en het
risico ontstaat van opeenvolgende schuldencrisissen. Het tijdperk van
hyperglobalisering, vrijhandel, offshoring en just-in-time toeleveringsketens
heeft geleid tot een nieuw tijdperk van deglobalisering, protectionisme,
reshoring (of “friend-shoring”), veilige handel en
“just-in-shoring”.
We hebben dus niet alleen te maken met de ergste van
de jaren zeventig (herhaalde negatieve totale aanbodschokken), maar ook met de
ergste van de periode 2007-2008 (gevaarlijk hoge schuldratio’s) en de ergste
van de jaren dertig.
Bovendien vergroten nieuwe geopolitieke dreigingen het
risico van zowel koude als hete oorlogen en een verdere balkanisering van de
wereldeconomie.
De effecten van klimaatverandering worden ernstiger,
en in een veel sneller tempo dan velen hadden verwacht. Ook pandemieën zullen
waarschijnlijk frequenter, virulenter en kostbaarder worden. Vooruitgang in
kunstmatige intelligentie, machine learning, robotica en automatisering dreigen
te leiden tot meer ongelijkheid, permanente technologische werkloosheid en
dodelijkere wapens om onconventionele oorlogen mee te voeren.
Al deze problemen voeden een verzet tegen het
democratisch kapitalisme en versterken populistische, autoritaire en
militaristische extremisten van zowel rechts als links.
Wat Roubini megabedreigingen noemt, hebben anderen een
“polycrisis” genoemd, een woord dat de Financial Times onlangs tot
modewoord van het jaar heeft uitgeroepen. Kristalina Georgieva, algemeen
directeur van het Internationaal Monetair Fonds, spreekt van haar kant van een
‘samenloop van rampen’. De wereldeconomie, waarschuwde ze vorig jaar al, staat
voor misschien wel de grootste beproeving sinds de Tweede Wereldoorlog.
Evenzo stelt de voormalige Amerikaanse minister van
Financiën, Lawrence H. Summers, dat we worden geconfronteerd met de meest acute
economische en financiële uitdagingen sinds de financiële crisis van 2008. En
in zijn meest recente Global Risks Report, uitgebracht net voordat de elites
deze maand in Davos bijeenkwamen om de samenwerking in een gefragmenteerde
wereld te bespreken, waarschuwde het World Economic Forum voor een uniek,
onzeker en turbulent decennium dat gaat komen.
Dus, wat iemands favoriete terminologie ook is, er is
een brede overeenstemming dat we te maken hebben met ongekende, ongebruikelijke
en onverwachte niveaus van onzekerheid. Op korte termijn kunnen we meer
instabiliteit, grotere risico’s, intensere conflicten en vaker voorkomende
milieurampen verwachten.
In zijn grote roman uit het interbellum, De Toverberg,
schetst Thomas Mann het intellectuele en culturele klimaat – en de waanzin –
die leidden tot de Eerste Wereldoorlog. Hoewel Mann aan zijn manuscript begon
voor de oorlog, voltooide hij het pas in 1924, en die vertraging had een
aanzienlijke impact op het eindproduct. Zijn verhaal speelt zich af in een
sanatorium dat is geïnspireerd op een sanatorium dat hij in Davos had bezocht,
dezelfde bergtop (het Schatzalp Hotel) waar nu WEF-gerelateerde gala’s worden
gehouden. Deze historische connectie is maar al te passend.
Ons huidige tijdperk van megadreigingen lijkt veel
meer op de tragische periode van 30 jaar tussen 1914 en 1945 dan op de 75 jaar
van relatieve vrede, vooruitgang en welvaart na de Tweede Wereldoorlog. Het is
de moeite waard eraan te denken dat het eerste tijdperk van globalisering niet
voldoende was om het afglijden naar een wereldoorlog in 1914 te voorkomen.
Die tragedie werd gevolgd door een pandemie (van de
Spaanse griep); de beurskrach van 1929; de Grote Depressie; handels- en
valutaoorlogen; inflatie, hyperinflatie en deflatie; financiële crises en
massale wanbetalingen; en werkloosheidspercentages boven de 20%.
Het waren deze crisisomstandigheden die ten grondslag
lagen aan de opkomst van het fascisme in Italië, het nazisme in Duitsland en
het militarisme in Spanje en Japan, met als hoogtepunt de Tweede Wereldoorlog
en de Holocaust. Maar de bedreigingen van vandaag zijn in de grond nog erger
Maar hoe vreselijk die 30 jaar ook waren, de
megabedreigingen van vandaag zijn in sommige opzichten inderdaad zelfs nog
onheilspellender. De interbellumgeneratie had immers niet te maken met
klimaatverandering, AI-bedreigingen voor de werkgelegenheid of de impliciete verplichtingen
die samenhangen met de vergrijzing van de samenleving (aangezien
socialezekerheidsstelsels nog in de kinderschoenen stonden en de meeste ouderen
stierven voordat ze hun eerste pensioen check).
Bovendien waren de wereldoorlogen grotendeels conventionele
conflicten, terwijl conflicten tussen grootmachten nu snel in meer
onconventionele richtingen kunnen evolueren, mogelijk eindigend in een
nucleaire apocalyps.
We hebben dus niet alleen te maken met de ergste van
de jaren zeventig (herhaalde negatieve totale aanbodschokken), maar ook met de
ergste van de periode 2007-2008 (gevaarlijk hoge schuldratio’s) en de ergste
van de jaren dertig. Een nieuwe “geopolitieke depressie” vergroot de
kans op koude en hete oorlogen die elkaar maar al te gemakkelijk kunnen
overlappen en uit de hand kunnen lopen.
Voor zover ik weet, schrijft niemand die vandaag in
Davos bijeenkomt dé grote roman over het tijdperk van megabedreigingen. Het is
uitkijken naar iemand die deze taak op zijn schouders neemt. De wereld van
vandaag manifesteert steeds meer het gevoel van onheil dat men krijgt bij het
lezen van Mann.
Veel te veel van ons geven toe aan zelfgenoegzaamheid
op de top (denk daarbij aan onze politici die doen alsof we in de beste van
alle werelden leven) en negeren wat er in de echte wereld beneden gebeurt. We
leven als somnambulisten (zeg maar: slaapwandelaars) en negeren elk alarm over
wat ons te wachten staat. We kunnen maar beter snel wakker worden, voordat de
berg begint te trillen.